|
|
|
|
| |
Dit is het maart-nummer van het Magazine Synagoge Delft, ontstaan vanuit de behoefte om tijdens coronacrisis contact te onderhouden met onze vrienden die net als wij dappere volhouders zijn in deze saaie tijden. En zo zien we, dat een crisis soms tot nieuwe creatieve uitingen kan leiden.
In deze aflevering vindt u naast de vaste rubrieken over de Joodse feestdagen, de geschiedenis van de Synagoge Delft, Joodse humor en cultuurtips, een gastbijdrage over beroemde Joodse inwoners van Delft door Willem Jan Pijnacker Hordijk.
Wij wensen u veel plezier toe met de inhoud van ons digitale tijdschrift.
De redactie en medewerkers
|
|
|
| |
|
|
| |
|
|
| |
Van 28 maart tot 4 april vieren wij dit jaar Pesach. Het woord Pesach is afgeleid
van het woord ‘Pasach’ dat ‘overslaan’ betekent. De Eeuwige sloeg bij de tiende
plaag de deuren van de Joden over die met bloed een lam waren
besmeerd. Pesach is het Joodse feest waarin de uittocht uit Egypte
wordt herdacht. Volgens opperrabbijn Sacks van Groot-Brittannië is Pesach het oudste verhaal van hoop dat ooit verteld is. Het vertelt hoe een groep slaven bevrijd wordt door een hogere macht.
Pesach begint met de seideravond op 27 maart. Het is een maaltijd vol symboliek
en het begint met het zogenaamde “ma nisjtana”. De jongste in het gezelschap vraagt wat het verschil is tussen deze avond en alle andere avonden. Het antwoord leidt ons langs het hele verhaal in het boek Exodus, de vlucht van de Joden uit Egypte.
Voordat het feest kan beginnen, moet het hele huis schoongemaakt zijn.
Toen ik nog een kind was zei mijn (niet-joodse) grootmoeder dat je in het
voorjaar alles goed moest schoonmaken en dat alles voor de Pasen klaar moest zijn. Dat “voor de Pasen klaar zijn”, is overgenomen van het joodse gebod om met Pesach het hele huis te reinigen van gerezen producten zoals koek, cake, brood en crackers. De verzamelnaam voor al deze producten is : Chameets , dit is een Jiddisch/ Hebreeuws woord wat letterlijk ‘gegist’ betekent. De Joden hadden op hun vlucht uit Egypte wegens tijdgebrek alleen ongerezen deeg bij zich en konden dus alleen matzes bakken. Ook nu mag je tijdens Pesach alleen matzes eten. Tot slot nog een recept:
Matzetaart
Benodigdheden: 6 matzes, rode wijn en chocoladepasta (melk of puur).
1. 3 matzes kort onderdompelen in rode wijn.
2. 3 matzes insmeren met chocoladepasta.
3. Matzes om en om op elkaar leggen.
4. Bovenkant en zijkant van de matzetaart insmeren met chocoladepasta.
5. Matzetaart in folie wikkelen en in de koelkast bewaren.
Eet smakelijk!
|
|
|
| |
|
|
| |
Joodse Humor
Het gezin
In onze serie over joodse humor mag het thema “het gezin” zeker niet ontbreken. Het gezin is een vat vol tegenstrijdigheden. De heftigste ruzies en de sterkste liefdesbetuigingen volgen elkaar soms in rap tempo op. Om nog maar te zwijgen over de kinderen die enerzijds afhankelijk zijn van de ouders en anderzijds het lastige probleem moeten zien op te lossen hoe zij hun woede en frustratie tegen papa en mama kunnen uiten. Al deze tegenstrijdigheden komen mooi naar voren in het onderstaande plaatje:
|
|
|
| |
|
|
| |
|
|
| |
|
Dochter komt thuis met nieuw vriendje |
| |
|
|
|
|
|
| |
|
Zoon komt thuis met nieuwe vriendin |
| |
|
|
|
|
| |
|
|
| |
De humor binnen het gezin ligt voor het oprapen en zonder gebruik te maken van onze literatuur en moppenverzameling, grijp ik graag terug op mijn eigen ervaringen. Het leven van mijn moeder is tijdens de Tweede Wereldoorlog gered door een rechtschapen familie uit Zeist. De man in het gezin was hoofd van een Christelijke lagere school (nu zeggen we basisschool) en zijn vrouw was zo mogelijk nog strenger in de leer. Ieder jaar ging ons (joodse) gezin naar Zeist en mijn zus en ik werden streng geïnstrueerd om op ons woordgebruik te letten. Als je b.v. knoeide, mocht je niet zeggen: “Jasses” want “Jasses” komt van “Jesses” en “Jesses” komt van Jezus. Tegen de tijd dat wij bij het huis in Zeist aankwamen, stonden mijn zus en ik stijf van de stress en zeiden geen woord meer. Mijn vader belde aan bij het huis van de onderduikfamilie van mijn moeder en één van de zoons deed open. Het eerste dat mijn vader zei, was: “Sjeezus wat ben jij groot geworden.”
Kinderen generen zich voor hun ouders en ouders generen zich voor hun kinderen.
Een gezin is goed bevriend met hun tandarts en zij nodigen de tandarts uit voor een gezellig bezoekje. Het is een aardige man maar hij heeft wel een enorm groot reukorgaan. Moeder instrueert de kinderen nerveus: “je kijkt niet naar zijn neus, je zegt niks over zijn neus en je lacht zeker niet om zijn neus.” Het bezoekje verloopt voorspoedig en eindelijk gaan de kinderen naar bed. Opgelucht zegt moeder: “En tandarts gebruikt U suiker in uw neus”.
Moos stuurt zijn zoon naar het gymnasium. Na het eerste semester heeft de jongen drie onvoldoendes op zijn rapport. “Brammetje, hoe kan je dat je ouders nou aandoen?”
“ Pa, onze leraar is een grote antisemiet”.
Moos besluit om zijn zoon te laten dopen. Maar in het tweede semester heeft Brammetje vijf onvoldoendes op zijn rapport. “Brammetje, nu heb je het geloof van je voorvaderen afgezworen en dit is het resultaat?’
“Pa, je weet toch dat wij Gojiem (=niet-Joden) niet geschikt zijn voor het studeren.”
Tot slot een laatste mopje.
Moos komt onverwacht ’s avonds thuis en treft zijn vrouw Saar aan in bed met drie wildvreemde mannen.
Moos zegt: “ goeienavond, goeienavond, goeienavond”. Waarop Saar zegt: ”Zeg je mij geen goeienavond meer?”.
|
|
|
| |
|
|
| |
Geschiedenis van de Synagoge
|
|
|
| |
|
|
| |
|
|
| |
Onze synagoge is sinds de bouw in 1862 in totaal vier keer gerestaureerd en de vijfde keer is aanstaande. De tweede opknapbeurt vond plaats in 1931.
Het Vaderland - staat- en letterkundig nieuwsblad, besteedde er op 18 september 1931 aandacht aan.
|
|
|
| |
|
|
|
|
| |
|
|
| |
De markante Delftse synagoge van 1861-1862 aan de Koornmarkt is niet het enige gebouw met een rijke Joodse historie.
Schuin tegenover bevindt zich het zogenaamde Hillelhuis voor Joodse studenten. Het huis, dat officieel te boek staat als Joods Cultureel Centrum, telt maximaal zeven joodse studenten. Het heeft een koshere keuken. In 1957/1958 is het als het B’nai B’rith Hillel Huis geopend.
Koornmarkt 49 Hier gaat het niet om Joods eigendom, maar om een huis dat een Joodse kleermaker huurde en waarin hij kamers verhuurde aan Joodse studenten. Nadat het ‘leeg gekomen’ was, eigende in 1941 het Nationaal Socialistisch Studentenfront zich echter dat huis toe. Het meubilair roofden de studenten uit de Sociëteit van het Delfts Studentencorps dat destijds op last van de bezetter was gesloten. Na de Oorlog werd het huis tijdelijk hoofdkwartier van de Canadese militaire politie.
Er woonden diverse Joodse professoren aan de Koornmarkt:
Koornmarkt 71 was het adres van de Joodse prof. dr. Rahuel of Rehuel Lobatto (1797-1866). Hij was in 1842 hoogleraar wiskunde aan de nieuw opgerichte Koninklijke Academie te Delft, waar hij 21 jaar les gaf. Deze grondlegger van de verzekeringswiskunde was Ridder in de Orde van de Leeuw, ontving in 1834 een eredoctoraat van de Rijksuniversiteit van Groningen, was lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen en een actief lid van het Wiskundig Genootschap. Lobatto was getrouwd en kreeg tien kinderen. Slechts vier van zijn kinderen overleefden hun vader.
Koornmarkt 83 Professor Salomon Abraham Bleekrode (1814-1862) was hoogleraar chemische technologie aan de Koninklijke Academie te Delft. Hij gaf colleges in mineralogie, geologie en metallurgie en later ook nog botanie en zoölogie en was medeoprichter van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs
Koornmarkt 16, staat vlak naast de synagoge en is nu een hotel. Daar woonde advocaat hoogleraar prof. Mr. Salomon Keyzer (1823-1868), als leraar Grieks verbonden aan een privé-instituut in Den Haag. Keyzer had de nodige kennis van Arabisch, Indonesische talen en recht. Hij was 18 jaar lang directeur van de Koninklijke Academie te Delft en verzorgde de lessen aan ambtenaren die werden uitgezonden naar het voormalig Indië. Hij had het toezicht over een vertaalproject van de Koran naar het Nederlands en schreef er een inleiding over het leven van Mohammed. Hij was met Rozetta de Leeuw getrouwd en samen kregen ze zes kinderen. Hij stierf op 45-jarige leeftijd en werd begraven op de Joodse Begraafplaats te Delft.
We mogen aannemen dat al deze prominente Joden de synagoge van binnen kenden. Er valt nog veel meer te vertellen. Belangstellenden staan op de wachtlijst (i.v.m. corona) om mee te wandelen door Joods Delft. Wilt u zich aansluiten? Opgave kan via de website van herinneringsstenendelft.
Willem Jan Pijnacker Hordijk
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
Spreuken uit de Talmoed |
| |
- Leer uw tong te zeggen: "Ik weet het niet." Dat is beter dan snel iets te bedenken.
- Geen mens is zo arm als een onwetende.
- Bedrog met woorden is ernstiger dan bedrog met geld.
- Bezoek is als regenwater: er wordt om gebeden als het wegblijft en het is ergerlijk als er teveel komt.
- We moeten geen leider van de gemeenschap benoemen zonder het volk te raadplegen.
- Treur om de man die niet weet hoe gelukkig hij is.
|
|
|
|
|
| |
Woorden in de Nederlandse taal met een joodse oorsprong
In de Nederlandse taal komen woorden voor, die een Jiddische of Hebreeuwse oorsprong hebben. Dat kan gaan om woorden die in de normale omgangstaal voorkomen. Zoals bijvoorbeeld mazzel (Hebr. mazzal: geluk), bajes (Hebr. bajiet: huis), gein (Jidd. chein: grap, geestigheid), hotel de botel (Hebr. awar oe-wotel: van de wereld). Maar ook meer “echt” Nederlandse uitdrukkingen “zoals een zeperd halen”, “in de smiezen hebben”, “een smeerkees”, “alles kits”, “een bolleboos”, blijken allemaal terug te voeren tot een Jiddische of Hebreeuwse oorsprong.
In deze rubriek zullen we hier nader op ingaan. We zullen verklaren hoe deze overdracht vanuit het Jiddisch en het Hebreeuws heeft plaatsgevonden.
Een heitje (voor een karweitje), blijkt af te stammen van de vijfde letter van het Hebreeuwse alfabet (Hei). Een heitje is een kwartje, dus 5 stuivers. En mogelijk minder bekend de joet (tien gulden) verbonden met de tiende letter van het Hebreeuwse alfabet (Jod).
Kapsones (Jidd. gawsones, Hebr, ga-awtanoet: hoogmoed).
Om in de stemming te blijven nog een verhaal over het hedendaags veel gebruikte woord gotspe, waar uit blijkt hoe ingewikkeld de dingen soms liggen:
De heer Jansen klaagt Bram Cohen aan vanwege belediging. Hij had tegen de heer Jansen gezegd dat het een Gotspe was wat hij gedaan had.
De rechter kent helaas het woord Gotspe niet en vraagt Bram om het uit te leggen. Bram zegt dat het moeilijk te vertalen is. Na enig nadenken zegt Bram dat het te vergelijken is met het woord brutaliteit. Maar voegt hij er aan toe, geen gewone brutaliteit, maar brutaliteit met Gewoere.
“Wat is Gewoere ?”, vraagt de rechter. “ Gewoere dat is kracht”, zegt Bram.
“Dus Gotspe is een krachtige brutaliteit?”. “Ja en nee. Gewoere is niet alleen kracht, maar kracht met Sjoeche.”
“ Wat is nu weer Sjoeche?”. “Sjoeche dat is verstand”
“Dus Gotspe is een krachtige verstandige brutaliteit”. “Nou nee edelachtbare, Sjoeche, dat is niet simpelweg verstand.” Het is verstand met Taam”.
“Mooi en wat is Taam?”
“Ja, moet u weten edelachtbare, Taam is nu eenmaal een woord dat moeilijk is uit te leggen aan een Goi (niet jood)”.
Gewoere (Hebr. Gewoera: kracht, heldendaad), Taam (Hebr. Ta’am: reden, smaak, gevoel)
Literatuur: Hartog Beem :Resten van een taal.
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
Een nieuw tijdschrift: K
De joden, Europa, de XXI eeuw |
| |
Eind maart is het eerste nummer van K verschenen, een online (k-larevue.com) tijdschrift over de Joden, Europa en de 21e eeuw door journalisten en academici uit alle delen van Europa. Voor de titel heeft de redactie een naam gekozen die in alle talen is uit te spreken; “K” heeft geen verdere betekenis. Het tijdschrift bestaat uit essays, interviews en reportages over de huidige situatie van de Joden in Europa en uit verhalen die de lange geschiedenis van de Joden in Europa laten zien. Het tijdschrift wil verder ook ingaan op actuele gebeurtenissen.
Het tijdschrift is gratis online te lezen. Giften worden op prijs gesteld.
Elke maand zal het tijdschrift tussen de twaalf en vijftien artikelen publiceren. De teksten zijn vrij toegankelijk en beschikbaar in de taal van de auteur en systematisch in het Frans en Engels.
Het eerste nummer van het tijdschrift verschijnt 22 maart. Voor een impressie, druk op onderstaande knop:
|
| |
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
| |
Boekentip
|
| |
Geen makke schapen door Martijn Katan een boek dat het idee ontkracht dat de Joden zich tijdens de Tweede Wereldoorlog als makke schapen lieten afvoeren en wel degelijk verzet pleegden.
Op NPO radio1 is op woensdag 31 maart om 00:00 's-nachts een interview met hem te horen in het programma Nooit meer slapen.
|
|
|
|
| |
|
Muziek |
| |
Het lied Cheek to cheek van Irving Berlin is van een nieuwe tekst voorzien waarin Pesach wordt bezongen.
|
|
|
| |
|
|
|
|
| |
|
|
| |
Op Netflix kunt u vanaf donderdag 25 maart genieten van het derde seizoen Shtisel. Een serie waarin het leven van een ultra-orthodoxe Joodse familie in Jeruzalem in beeld wordt gebracht.
|
|
|
|
| |
Family Business is een Franse televisieserie, die geproduceerd werd voor Netflix. Het volledige eerste seizoen werd uitgebracht op 28 juni 2019. De komische serie gaat over een Joodse familie die in cannabis gaat handelen.
|
|
|
| |
|
|
| |
De “bladluis” van vanavond
Bij concerten wordt vaak een programma uitgereikt, met mooie levensbeschrijvingen van de optredende musici. Eén persoon wordt echter meestal vergeten nl. de bladomslaander (of pagina-omdraaier, oneerbiedig ook wel bladluis genoemd).
Hier echter niet, want we stellen u voor aan “de Bladomslaander van vanavond”, mej. Van Drimmelen.
Zij studeerde bij Ivan Schmertnick op de Jan Janssen Hogeschool voor Bladomslag te Zutphen. Zij heeft gedurende vele jaren pagina's omgeslagen voor sommige van 's werelds meest vooraanstaande pianisten in Nederland en daar buiten. In 1988 verkreeg mej. Van Drimmelen de Finckelstein bladomslagbeurs, die haar de mogelijkheid gaf om in Israël te gaan studeren op het bladomslaan van rechts naar links.
In 2011 was zij de winnaar van de Rimsky Korsakov, “Flight of the Bumblebee” (vlucht van de hommel) Prestissimo Medaille, waarbij zij 47 pagina's in een ongeëvenaarde 32 seconden wist om te slaan. In 2018 won ze tevens een zilveren medaille bij het Klutz muziek-pagina-opraap concours: de deelnemers moeten een, van een Steinway vleugel, gevallen muziekpartij zo snel mogelijk oprapen en weer sorteren. Mej van Drimmelen viel hierbij op vanwege haar “gratie, snelheid en gedrevenheid”.
Mej. van Drimmelen gebruikt als technieken zowel de 'vinger-lik' als de 'omgevouwen-hoek' methode, Hierbij werkt zij standaard vanuit de linkerzijde positie en is ze de uitvinder van de gebogen elleboog paginagreep, een werkstijl die het uitzicht op de muziek van de pianist zo min mogelijk hindert.
Zij is bladomslaander 'in residence' in Lutjebroek, waar zij de Wayenberg leerstoel bezet aan het Lutjebroeks Aphidoidea (bladluis) Instituut.
Mej. Van Drimmelen is vrijgezel en bewoont een mooi huis aan de plas.
Op de volgende website kunt U een filmpje zien waarop zij op haar virtuoze wijze haar techniek demonstreert. Surf daartoe naar https://deliema.com
Mocht het linkje niet goed werken, stuur dan een klacht naar flip@deliema.com voor aanstaande donderdag. |
|
|
| |
|
|
| |
Reacties
Wij hopen dat u genoten heeft van dit nummer. Wij stellen het enorm op prijs als u ons vertelt wat u ervan vindt. Mocht u actief willen bijdragen aan dit magazine dan verzoeken wij u om uw bijdrage via dit emailadres naar ons te sturen.
Colofon:
Hoofdredactie: Bert Koe en Flip de Liema
Medewerkers: Nelli van den IJssel, Rudi Westerveld, Jan Paul Peters
Gastbijdrage van: Willem Jan Pijnacker Hordijk
|
|
|
| |
|
|
-->
|
